Sobański Marian Adam (1889–1980), śpiewak operowy, dyrektor teatru. Ur. 21 XI w Półwsiu Krakowskim (obecnie Kraków), był synem Jana i Aleksandry ze Szczurowskich.
Po ukończeniu szkoły ludowej S. uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie w r. 1909 uzyskał świadectwo dojrzałości. W t.r. rozpoczął studia na UJ. Przez sześć semestrów – z przerwą w r. 1910/11 na odbycie służby wojskowej – studiował prawo. Równocześnie kształcił się w krakowskim Konserwatorium Tow. Muzycznego w klasie śpiewu operowego, najpierw u Aleksandra Bandrowskiego, a potem – do r. 1914 – u Adama Ludwiga. Wybuch pierwszej wojny światowej uniemożliwił mu występy w operze lwowskiej. W czasie wojny służył jako porucznik artylerii w armii austro-węgierskiej, kolejno na frontach rosyjskim i włoskim. W r. 1917 jako niezdolny do służby frontowej został skierowany do arsenału w Sarajewie. Choroba płuc, którą tam przeszedł, osłabiła jego głos. Po powrocie do kraju zgłosił się do WP w listopadzie 1918, zweryfikowany w stopniu kapitana, służył w artylerii w Krakowie do maja 1921, tj. do zwolnienia z powodów zdrowotnych.
Na sezon 1921/2 S. zaangażował się do Teatru Wielkiego w Poznaniu jako śpiewak operowy (bas-baryton). Od sezonu 1922/3 do 1926/7 występował na koncertach i gościnnie w teatrach operowych i operetkowych, m.in. w Krakowie, Katowicach i w Sosnowcu. W końcu 1926 r. osiadł w Katowicach. Był współorganizatorem prorządowego dziennika „Polska Zachodnia”, w którym przez krótki okres publikował sprawozdania muzyczne i teatralne. Od lutego 1927 współpracował z Tow. Przyjaciół Teatru Polskiego w Katowicach (TPTP) jako członek jego Komisji Artystycznej.
Dn. 1 IX t.r. zarząd Towarzystwa powierzył S-emu funkcję dyrektora Teatru Polskiego w Katowicach; S. porzucił wówczas zawód śpiewaka. Przy zainteresowaniu i skutecznej pomocy woj. Michała Grażyńskiego S. ustabilizował chwiejny dotychczas byt teatru. Uregulował stosunki z ingerującym w pracę artystyczną dotychczasowych dyrektorów zarządem TPTP, czyniąc go organem pomocnym dyrektorowi w zabieganiu o finanse i popularyzującym teatr. Zaczął dyrektorowanie bez akceptacji Związku Artystów Scen Polskich (ZASP). Od sezonu 1932/3 samodzielnie, tj. bez kierownika artystycznego, dotychczas odpowiedzialnego przed ZASP, kierował teatrem, przy czym z powodu kryzysu musiał zlikwidować scenę muzyczną. Z czasem zyskał uznanie związku aktorskiego, czego wyrazem była godność członka nadzwycz. ZASP, którą otrzymał w r. 1937. T.r. został odznaczony Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. S. był dyrektorem terminowo płacącym całą gażę, co nie było wówczas powszechne. Zespół go szanował za rzetelność i pracowitość. Przez wiele lat starał się zapewnić teatrowi publiczność, osobiście kontaktował się z przedstawicielami zakładów pracy i organizacji społecznych z całego woj. śląskiego, za ich pośrednictwem skutecznie pozyskując widownię spośród tzw. szerokiej publiczności. Organizował wyjazdy z przedstawieniami na Opolszczyznę; dn. 30 IV 1939 pod Strzelcami Opolskimi został pobity przez bojówkarzy hitlerowskich. Z konieczności preferował repertuar popularny i rozrywkowy. Dbał jednak o wystawianie polskich sztuk; w sezonie 1937/8 teatr grał wyłącznie repertuar rodzimy. Starał się także w każdym sezonie uwzględniać klasykę polską („Dziady” A. Mickiewicza, „Wesele”, „Wyzwolenie”, „Zygmunt August” S. Wyspiańskiego, „Książę niezłomny” Calderona – J. Słowackiego, komedie A. Fredry), poziom tych przedstawień w ostatnich sezonach przed wojną był wysoki. W r. 1937 wydał książkę Teatr Polski na Śląsku 1922–1937 (Kat.).
Dn. 1 IX 1939 na polecenie władz S. opuścił Katowice na czele zespołu przekształconego w teatr polowy WP. Po krótkim okresie tułaczki teatr został rozwiązany. Nazwisko S-ego hitlerowcy umieścili na liście polskich działaczy przeznaczonych do eksterminacji. Zamieszkał w Rabce na Podhalu, gdzie miał dom. Podczas okupacji używał swego drugiego imienia Adam i nazwiska Junosza. Ostrzeżony, że jest poszukiwany przez Gestapo, jesienią 1940 przeniósł się do Częstochowy, gdzie do lata 1944 pracował jako kasjer w kawiarni aktorów «Sztuka». Gdy Niemcy zamknęli ten lokal, znalazł pracę buchaltera w polskich zakładach stolarskich.
Po wyparciu Niemców był od 18 I do 15 II 1945 członkiem Rady Artystycznej, która zarządzała uruchomionym Teatrem Miejskim w Częstochowie. W poł. lutego t.r. wrócił do Katowic. Zatrudniono go w Wydz. Kultury i Sztuki Urzędu Woj. Śląsko-Dąbrowskiego jako p.o. kierownika Referatu Teatralnego. Dn. 1 XI t.r. powrócił do teatru katowickiego, noszącego teraz nazwę Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego jako jego wicedyrektor. Równocześnie w Studio Dramatycznym, działającym od wiosny 1946 przy Teatrze Śląskim, był zastępcą kierownika i uczył techniki wokalnej. Dn. 1 IX 1949 został przeniesiony na stanowisko organizatora i inspektora pracy artystycznej. Dn. 31 III 1951 otrzymał wypowiedzenie. Dn. 31 V t.r. S. opuścił Teatr Śląski i Katowice. Z głodową rentą (286 zł) przeniósł się na stałe do Rabki. Tam od 1 VI 1951 do końca r. 1952 pracował w teatrze lalkowym «Rabcio Zdrowotek», ucząc dykcji w ramach szkolenia aktorskiego. Od września 1954 przez niespełna dwa miesiące pracował jako kierownik działu artystycznego w Woj. Domu Kultury Związków Zawodowych w Krakowie. Od 1 XI 1955 do 10 III 1959 znów był zatrudniony w teatrze rabczańskim. W l. sześćdziesiątych opracowywał drugie – poszerzone – wydanie swej książki pt. Teatr Polski na Śląsku 1922–1939 (Kat. 1963). Przed jubileuszem Teatru Śląskiego w r. 1972 Wydz. Kultury ówczesnej Woj. Rady Narodowej w Katowicach nawiązał kontakt z S-m. Dn. 21 i 22 X t.r. S. uczestniczył w uroczystościach jubileuszowych w Katowicach. Zmarł w Rabce 18 VIII 1980 i tam został pochowany. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1936) i Oficerskim (1972) Orderu Odrodzenia Polski (ten ostatni miał otrzymać już w listopadzie 1939, czemu przeszkodziła wojna).
S. był dwukrotnie żonaty. Dn. 24 VI 1922 ożenił się z Karoliną Wolską (1887–1949), śpiewaczką operową, a po jej śmierci z Henryką, 1. v. Błażejewską, urzędniczką, która go przeżyła. Potomstwa nie miał.
Sylwetkę S-ego (pod jego nazwiskiem) dał Emil Zegadłowicz w powieści „Motory” (1938).
Portret S-ego z l. trzydziestych przez Stanisława Klimowskiego, olej, w Galerii dyrektorów Teatru Śląskiego w Kat; – Almanach sceny polskiej za l. 1979/80, W. 1982; Słownik Teatru Polskiego, W. 1994 II; Snoch B., Górnośląski leksykon biograficzny, Kat. 1997; – Marczak-Oborski S., Teatr polski 1918–1939. Wielkie ośrodki, W. 1984; Nawrat E., Teatr Polski w Katowicach. O artystycznej działalności sceny dramatycznej w l. 1922–1939, Wr. 1981; Pięćdziesiąt lat Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, Kat. 1976 (fot.); Świtała T., Opera poznańska 1919–1969, P. 1973; Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, 1922–1972, Kat. [1972] (fot.); Wydrzyński A., Pamięć teatru, Stalinogród [Kat.] 1956; – „Dzien. Pol.” 1980 nr 183; „Dzien. Zachodni” 1980 nr 181, 184.
Elżbieta Nawrat